اعتیاد یکی از جدیترین مشکلات اجتماعی و خانوادگی است که درمان آن نیازمند آگاهی، صبر، حمایت خانوادگی و روشهای علمی است. برای ترک اعتیاد، روشهای گوناگونی وجود دارد، اما در ایران بهطور کلی دو شیوه اصلی برای درمان به کار میرود: درمان در مراکز ترک اعتیاد (کلینیکها و درمانگاههای مجاز سرپایی) و درمان در کمپهای ترک اعتیاد؛هرچند هدف هر دو، بازگرداندن فرد به زندگی سالم و بدون مصرف مواد است، اما از نظر روش درمان، شرایط اقامت، نظارت پزشکی و نتایج نهایی تفاوتهای مهمی با یکدیگر دارند.
کمپهای ترک اعتیاد؛ درمان اجباری و محدودیتهای سختگیرانه
کمپهای ترک اعتیاد معمولاً مکانهایی هستند که در آنها افراد معتاد برای مدت مشخصی، معمولاً بین یک تا سه ماه، و گاهی حتی بیشتر، نگهداری میشوند. در این مراکز، فرد از جامعه جدا میشود و در اغلب موارد با محرومیت اجباری از مواد مواجه است. به عبارت دیگر، مصرفکننده ناگهان از مواد محروم میشود و باید دوران سخت سمزدایی را بدون استفاده از داروهای جایگزین پشت سر بگذارد.
در کمپها، نظم اجباری و قوانین سختگیرانه حاکم است. برنامه روزانه، نوع خوراک، زمان استراحت و حتی رفتار افراد تحت کنترل مسئولان کمپ قرار دارد و آزادی شخصی بسیار محدود است. بیشتر این مراکز تنها در صورتی از حضور پزشک، روانشناس یا مشاور استفاده میکنند که دارای مجوز رسمی از سازمان بهزیستی باشند. در کمپهای غیرمجاز، درمانها غالباً بر پایه تجربه شخصی یا روشهای غیراستاندارد انجام میشود.
افرادی که به کمپ فرستاده میشوند معمولاً با اجبار خانوادهها به آنجا میروند. خانوادهها در شرایطی چنین تصمیمی میگیرند که از روشهای درمانی دیگر ناامید شدهاند و کنترل فرد برایشان ممکن نباشد. موارد مراجعه داوطلبانه یا خودمعرفی به کمپها بسیار اندک است، زیرا شرایط جسمی و روانی در این مراکز دشوار و گاه طاقتفرساست. علاوه بر این، در برخی از کمپهای غیرمجاز گزارشهایی از رفتارهای خشن یا تحقیرآمیز نیز وجود دارد که میتواند سلامت روحی فرد را تهدید کند.
مراکز ترک اعتیاد؛ درمان علمی و مبتنی بر نظارت پزشکی
در مقابل، مراکز ترک اعتیاد که تحت نظارت وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو فعالیت میکنند، محیطی علمیتر و کنترلشدهتر دارند. درمان در این مراکز معمولاً بهصورت سرپایی انجام میشود و بیمار میتواند همزمان با درمان، زندگی عادی و فعالیتهای اجتماعی خود را ادامه دهد.
در این مراکز، از داروهای جایگزین مانند متادون، بوپرنورفین یا شربت اپیوم استفاده میشود. این داروها با کاهش علائم ترک و کنترل وسوسه مصرف، به فرد کمک میکنند تا بدون درد و فشار شدید جسمی، مسیر ترک را طی کند. درمان دارویی در مراکز مجاز با تجویز و نظارت مستقیم پزشک انجام میشود تا خطر سوءمصرف یا وابستگی مجدد کاهش یابد.
در کنار درمان دارویی، بیماران از مشاورههای فردی، جلسات گروهدرمانی و آموزش مهارتهای زندگی نیز برخوردار میشوند. این ترکیب از درمانهای جسمی و روانی باعث میشود فرد علاوه بر پاکی جسمی، از نظر ذهنی نیز برای بازگشت به جامعه آماده شود. در مراکز ترک اعتیاد، بیماران با احترام و حفظ کرامت انسانی تحت درمان قرار میگیرند و محیط درمان، برخلاف بسیاری از کمپها، بر پایه تشویق و اعتماد شکل گرفته است.
تفاوتهای اصلی میان کمپ و مرکز ترک اعتیاد
تفاوت اصلی میان این دو روش در نوع درمان و شرایط بیمار است. در کمپها معمولاً درمان با قطع ناگهانی مواد و بدون داروی جایگزین انجام میشود، در حالی که در مراکز ترک اعتیاد، درمان بهصورت مرحلهای، علمی و با کمک داروهای کنترلشده صورت میگیرد.
در کمپها، فرد برای مدت معینی از جامعه جدا شده و زندگی جمعی با محدودیتهای سخت را تجربه میکند، اما در مراکز ترک اعتیاد، بیمار در جریان زندگی روزمره خود باقی میماند و تنها برای دریافت دارو و مشاوره به مرکز مراجعه میکند. همین تفاوت سبب میشود احتمال بازگشت به مصرف در میان افرادی که در کمپها ترک میکنند بسیار بیشتر باشد، زیرا آنها معمولاً آموزش و آمادگی لازم برای بازگشت به زندگی عادی را ندارند.
از سوی دیگر، حضور پزشک و مشاور روانی در مراکز درمانی الزامی است، در حالی که در کمپها این نظارت محدود یا در بسیاری از موارد وجود ندارد. علاوه بر این، رفتار انسانی و حفظ عزتنفس بیماران در مراکز ترک اعتیاد بیشتر رعایت میشود و درمان بهصورت داوطلبانه و آگاهانه انجام میگیرد.
به همین دلایل است که پزشکان معمولاً مراکز ترک اعتیاد دارای مجوز را به بیماران توصیه میکنند، زیرا این مراکز از روشهای علمی، دارودرمانی کنترلشده و نظارت روانپزشکی برخوردارند. در مقابل، کمپهای ترک اعتیاد بهدلیل نداشتن ساختار درمانی استاندارد، معمولاً از سوی پزشکان توصیه نمیشوند.
نتیجهگیری
بهطور کلی، هرچند برخی از کمپها با مجوز رسمی فعالیت میکنند و میتوانند در برخی موارد به خانوادهها کمک کنند، اما بیشتر کمپها بهدلیل روشهای غیراصولی، نبود نظارت پزشکی کافی و احتمال آسیب روانی، محیط مناسبی برای درمان پایدار اعتیاد نیستند.
بهترین گزینه برای ترک موفق و بازگشت پایدار به زندگی سالم، مراکز درمان اعتیاد دارای مجوز و نظارت پزشکی هستند. در این مراکز، درمان بهصورت علمی، تدریجی و انسانی انجام میشود، بیمار ضمن حفظ کرامت خود درمان میگیرد و شانس بازگشت به زندگی بدون مواد بسیار بیشتر است.